Það er líf og fjör í leikhúsinu við Austurvöll. Nú fer fram leikþáttur stjórnarandstöðunnar um að meirihlutinn á Alþingi viti ekkert hvernig eigi að gera hlutina, að hann virði ekki hefðir, kunni ekki að greina né hafa samráð við rétta valdafólkið um lagasetningu. Að það þurfi að fræða þessar konur sem stýra landinu um hvernig karlarnir hafi alltaf gert þetta. Allt flutt með leikrænum áherslum og vafasömum fullyrðingum um að atferlið sé ólíðandi og/eða fordæmalaust.

Birtingarmynd þessa er alls konar. Mál sem eru í engum ágreiningi eru tafin umfram það sem þau hafa nokkru sinni verið tafin í sögunni, algjörlega óháð því hvort þau séu í 1. eða 3. umræðu, til meðferðar í nefndum eða snúast um hefðbundna afgreiðslu alþjóðasamninga. Ef mál vinnast hratt og vel út úr nefndum eftir kúnstarinnar reglum þá eru þau skyndilega öll vanreifuð og óunnin. Allt það sem meirihluti síðustu tveggja kjörtímabila, sem innihélt bæði Sjálfstæðis- og Framsóknarflokk, kallaði málþóf þegar Píratar eða aðrir stjórnarandstöðuflokkar stóðu fyrir því er nú eðlilegur framgangur lýðræðisins.

Það eru nokkrar ástæður fyrir þessu. Ein er sú að reyna að búa til einhverja samningsstöðu fyrir stjórnarandstöðuna fyrir þinglok. Það er hefðbundið og alls ekki óvænt.

Önnur er að reyna að skapa stemningu í flokkum sem eru vanir því að stjórna en var hafnað með sögulegum hætti í síðustu kosningum, eru þjakaðir af innanmeinum og eyða þorra tíma síns í að sannfæra sig sjálfa um að það sé einhver heildræn pólitísk sjálfsmynd til staðar innan þeirra vébanda, þegar öllum sem á horfa utan frá er ljóst að svo er ekki.

Sú þriðja er koma í veg fyrir að fjórar fjölskyldur og eitt kaupfélag, sem eiga að minnsta kosti um 500 milljarða króna í auð, þurfi að borga eðlilega leigu fyrir að nýta náttúruauðlindir í eigu þjóðar.

Tapa og tapa og tapa

Byrjum á innanmeinunum. Þau eru auðvitað sýnilegust í Sjálfstæðisflokknum, sem hefur á síðasta áratug misst frjálslynda hlutann sinn yfir í Viðreisn og þjóðernisíhaldið yfir í Miðflokkinn. Flokkseigendafélagið hreinlega nennti ekki grasrótinni, og hún klofnaði í unnvörpum annað.

Þessi valdakjarni, og fylgihnettir hans, hafa á síðustu mánuðum tapað nær öllum slögum sem þau hafa tekið. Það hefur gerst þrátt fyrir að hópurinn hafi gert sig verulega gildandi á hlaðvarpssenunni með offramboði af hörðum hægri talpunktasölum innan hóps sem er mest í samtölum við sig sjálfan, njóti takmarkalauss stuðnings fjölmiðlanna Morgunblaðsins og Viðskiptablaðsins, hagsmunir hans séu klæddir í greiningarbúning af hugveitunni Viðskiptaráði og sé í nánum tengslum við sumt af ríkasta og valdamesta fólki landsins.

Fyrst töpuðust Alþingiskosningar þar sem Sjálfstæðisflokkurinn, undir stjórn Bjarna Benediktssonar, fékk sína verstu útreið í sögunni, tapaði stöðu sinni sem stærsti flokkur landsins og fór í fyrsta sinn undir 20 prósent fylgi. Næst töpuðust formannskosningar í flokknum þegar Guðrún Hafsteinsdóttir, með stuðningi Guðlaugs Þórs Þórðarsonar og fylgismanna hans, sigraði Áslaugu Örnu Sigurbjörnsdóttur naumlega. Síðasta tapaði frambjóðandi þeirra meira að segja illilega í formannsslag í ÍSÍ. Allan tímann heldur fylgi flokksins svo áfram að dala.

Það virðist vera að því meira sem heyrist í þessum hópi, því verr gengur honum.

Í leyfi frá því að verja hagsmuni stórútgerðar

Hér þarf ekki einu sinni að álykta. Það nægir að lesa eða hlusta á yfirlýsingar flokksfólks í fréttum síðustu daga.

Það var til að mynda fjallað um stöðu Guðrúnar sem formanns Sjálfstæðisflokksins í útvarpsþættinum Þetta helst á Rás 1 í liðinni viku. Þar kom skýrt fram að það er virk stjórnarandstaða innan flokksins. Meðal annars var rætt við annan stjórnanda hlaðvarpsins Komið Gott, Ólöfu Skaftadóttur, sem er stuðningsmaður Áslaugar Örnu Sigurbjörnsdóttur. Tilefnið var að hlaðvarpið fékk Maskínu nýverið til að gera könnun þar sem spurt var hversu vel eða illa fólki finnst ný forysta Sjálfstæðisflokksins hafa staðið sig.

Niðurstaða könnunarinnar var sú að 53 prósent telja hana hafa staðið sig illa en einungis 17 prósent telja að hún hafi staðið sig vel. Innan Sjálfstæðisflokksins, sem stærir sig á tyllidögum af því að standa alltaf saman einn maður út á við, sögðust einungis 59 prósent telja frammistöðu síns fólks hafa verið góða.

Andrés Magnússon, ritstjórnarfulltrúi Morgunblaðsins sem var viðstaddur framboðsveislu Áslaugar Örnu seint í janúar, skrifaði greiningu um könnunina á vef blaðsins í vikunni. Þar útskýrði hann að dræm ánægja með störf nýja formannsins væri vegna þess að hún hefði verk að vinna við að ávinna sér traust allra flokksmanna. Svo tiltók Andrés sérstaklega að Guðrún hafi farið „í leyfi til útlanda um það leyti sem veiðigjaldafrumvarpið kom inn á Alþingi og hefur því ekki verið áberandi í pólitískri umræðu, einmitt þegar hún hefur risið hæst í byrjun nýs kjörtímabils. Það hefur örugglega haft sitt að segja þegar könnunin var gerð um miðjan þennan mánuð.“

Það er höfuðsynd í huga flokkseigendafélags Sjálfstæðisflokksins að taka sér frí frá því að verja hagsmuni stórútgerðarinnar.

Andstaðan innan flokks verður bara skilin eftir

Á föstudag birti Þetta helst svo framhaldssögu af skilnaðarheimilinu Valhöll. Sennilega átti hún að vera skaðaminnkunarúrræði en hafði þveröfug áhrif. Formaður Sjálfstæðisflokksins byrjaði þáttinn á því að segja að fréttakonan sem tók viðtalið væri þriðji gestur hennar á formannsskrifstofunni frá því að hún tók við. Það var fyrir næstum þremur mánuðum síðan. Einn gestur á mánuði.

Svo bætti hún við: „Vitaskuld finn ég alveg að það eru einhverjir enn þá ósáttir við að ég skuli leiða Sjálfstæðisflokkinn. Ég fór í gegnum formannsbaráttu, fór hér um allt land og sagði fólki það að ég vil vera sameinandi afl. Og ég meina það. Ég legg allt á mig til að vera sameinandi afl Sjálfstæðismanna á Íslandi. Vitaskuld er það þannig að það eru alltaf einhverjir sem vilja ekki taka þátt í því. Og ef þeir ætla ekki að taka þátt í því þá verða þeir bara skildir eftir.”

Í þættinum var líka rætt við Vigdísi Häsler, sem var um tíma aðstoðarmaður Jóns Gunnarssonar þegar hann var dómsmálaráðherra, og starfaði að formannsframboði Guðrúnar. Hún sagði: „Eftir formannskjörið, sem var alvöru slagur milli tveggja mjög hæfra frambjóðenda, þá eru timburmennirnir að það er virk stjórnarandstaða innan flokksins [...]. Þá er ég að vísa til stuðningsfólks Áslaugar Örnu sem finnst dálítið skringileg staða að hafa ekki lengur tögl og hagldir á Valhöll og flokknum og hafa svo ekki verið síðustu misseri bestu vinir „aðal”.”

Klofin og sögulega veik Framsókn

Það var ekki bara Sjálfstæðisflokkurinn sem fór illa út úr könnunum Maskínu fyrir Komið Gott, sem Morgunblaðið fékk svo til umfjöllunar. Framsóknarflokkurinn, sem fékk einungis 7,8 prósent atkvæða í síðustu kosningum sem er þeirra versta niðurstaða frá stofnun, tapaði átta þingmönnum og er nú bara með fimm, fékk sinn skerf líka. Sami Andrés og áðan skrifaði þar greiningu undir fyrirsögninni „Staða Sigurðar Inga veikist mikið“, og vísar þar til Sigurðar Inga Jóhannssonar, formanns flokksins.

Í könnuninni var spurt hvern aðspurðir myndu vilja sjá sem næsta formann Framsóknarflokksins. Niðurstaðan þar var að einungis tæplega 19 prósent kjósenda Framsóknar sögðust vilja Sigurð Inga, eina ráðherra hans úr síðustu ríkisstjórn sem lifði af kosningarnar í lok nóvember, áfram á formannsstóli. Enginn fékk afgerandi stuðning og sá sem var nefndur oftast, Willum Þór Þórsson fyrrverandi heilbrigðisráðherra sem datt út af þingi í fyrra, tók við stöðu formanns ÍSÍ fyrr í þessum mánuði og er alls ekki á leið í formannsframboð. Einungis þriðji hver kjósandi Framsóknar nefndi þó Willum sem sinn helsta kost. Fyrrverandi borgarstjóri flokksins, borgarfulltrúinn Einar Þorsteinsson, nýtur stuðnings 6,3 prósent kjósenda Framsóknarflokksins og um 29 prósent þeirra myndu vilja sjá varaformanninn Lilju Alfreðsdóttur, sem datt út af þingi í lok nóvember, taka við stjórnartaumunum.

Athygli vekur að ekki var spurt um neinn hinna þingmanna flokksins: þau Ingibjörgu Isaksen, Höllu Hrund Logadóttur, Stefán Vagn Stefánsson og Þórarin Inga Pétursson.

Þessi staða hefur leitt skilnaðarbarn Framsóknar og Sjálfstæðisflokks, Miðflokkinn, í leiðtogastöðu í stjórnarandstöðu. Hann veit að minnsta kosti fyrir hvað hann stendur og gengur heill um í hundaflauti sínu um yfirþyrmandi útlendingavandamál þrátt fyrir að um einn tíundi af þeim fjölda sem kom hingað sem flóttafólk árið 2022 hafi leitað eftir vernd á Íslandi það sem af er ári. Ef frá er dreginn fjöldinn sem hefur komið frá Úkraínu, og þverpólitísk samstaða hefur verið um að hleypa fram fyrir röðina vegna stríðsins þar, þá eru umsækjendurnir um vernd á fyrstu fimm mánuðum ársins 205 talsins. En alvöru popúlistar láta ekki staðreyndir flækjast fyrir draugasögunni sem þeir vilja selja.

Ríkisstjórnin aldrei mælst með meiri stuðning

Maskína gerði fleiri kannanir á síðustu vikum. Meðal annars á fylgi flokka, sem sýnir svart á hvítu að stuðningur við ríkisstjórnina er að aukast. Flokkarnir sem að henni standa hafa ekki mælst með meira sameiginlegt fylgi það sem af er kjörtímabili og eru nú með meira fylgi en þegar talið var upp úr kössunum í lok nóvember. Þetta bætist við könnun Gallup frá því í byrjun mánaðar sem sýndi stöðugan stuðning tveggja af hverjum þremur kjósendum í landinu við ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur.

Könnun Maskínu sýndi bæði Sjálfstæðisflokkinn og Framsókn undir kjörfylgi, sem þýðir að framganga þeirra í stjórnarandstöðu er ekki að skila flokkunum miklum vinsældum. Það sama gildir reyndar um Miðflokkinn. Hann er líka að mælast vel undir því sem flokkurinn fékk í síðustu kosningum.

Hvað þýðir þetta svo allt saman? Fyrst ber að taka fram, og ætti öllum að vera ljóst, að skoðanakannanir eru einungis það, kannanir. Þær ber ekki að taka bókstaflega en þær sýna skýrt punktstöðu og, yfir lengri tíma, þróun. Út frá þeim upplýsingum, séu þær settar í samhengi við það sem er að gerast í stjórnmálum hverju sinni, má vel draga ályktanir um hvert vindar blása í stjórnmálum á hverjum tíma fyrir sig.

Í dag er meðvindur með ríkisstjórninni og mótvindur hjá stjórnarandstöðunni eins og hún leggur sig.

Það sem fólki líkar og líkar ekki

Þetta hefur gerst vegna þess að komin er til valda ríkisstjórn sem er hamhleypa til verka. Hún hefur þegar komið inn miklu fleiri málum inn í þingið, sem þó styttist verulega í annan endann vegna kosninga, en almennt gerist á einu slíku. Hún hefur gert það í fullum takti þeirra flokka sem að stjórninni standa. Fólki líkar þetta. Og fólki líkar þau mál sem ríkisstjórnin er að berjast fyrir að koma í gegn.

Þar er um að ræða ýmiss konar mál: mál sem síðustu ríkisstjórn tókst aldrei að klára vegna þess að flokkarnir sem hana mynduðu gátu ekki komið sér saman um þau, alls kyns innleiðingar- og þarfamál, ýmis umbótamál sem valdastjórn hefði aldrei hugkvæmst að leggja fram og nokkur hápólitísk mál sem lúta að kerfisbreytingum og síðustu ríkisstjórnir hefur skort þor og getu til að takast á við.

Stjórnarandstaðan ætlar sér að þvælast fyrir öllum þessum málum, meira að segja þeim sem hún er sammála. Meginmarkmiðið í þeirri leikjafræði er svo auðvitað að koma í veg fyrir að frumvarp um leiðréttingu veiðigjalda verði að lögum. Frumvarp sem nýtur yfirgnæfandi stuðnings á meðal venjulegra vinnandi Íslendinga og verður vinsælla eftir því sem fólk veit meira um það. Frumvarp sem mun hafa þau áhrif að tíu stærstu útgerðir landsins, sem nær allar tengjast fjölskyldunum fjórum eða Kaupfélaginu, muni greiða 67 prósent af allri leigunni sem útgerðir munu borga leigusalanum, íslenska ríkinu, fyrir afnot af þjóðarauðlind. Þar liggja tryggðarbönd stjórnarandstöðuflokkanna.

Fólk sér þetta. Og því líkar þetta ekki. Því líkar ekki við sviðsettu hneykslunareinleikina sem settir eru á svið í pontu Alþingis dag eftir dag. Því líkar ekki við tafarleikina og málþófið. Því líkar ekki við slepjulega undirgefnina sem felst í því að stilla sér upp sem varðhundar sérhagsmuna gegn skýrum almannahagsmunum. Því líkar ekki við flokka sem geta ekki tekist á við slæmt ástand á eigin heimili og mæta þess í stað með skítuga þvottinn sinn í vinnuna til að viðra hann fyrir allra augum.

Þetta er staðan. Miðað við hvernig hlutir hafa þróast þá mun hún sennilega versna til muna áður en hún batnar. Þessi marvaði verður troðinn þangað til að flokkarnir sem það gera sökkva á botninn.

Líkt og með barn í frekjukasti yfir því að fá ekki allt sem það vill, og hefur ekki öðlast hæfni til að hemja tilfinningar sínar, er best að hunsa látalætin.

Og halda áfram, í öruggum skrefum, að bæta hag venjulegs vinnandi fólks á Íslandi.